Mijn persoonlijke zoektocht in het soefisme (NL)

Deze beschrijving van mijn persoonlijke zoektocht in het soefisme is naar aanleiding van een verzoek van JanSietse Stilma (emeritus hoogleraar oogheelkunde) een interview met mij af te nemen. Na zijn Masterscriptie Religiewetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam (2016), over twee soefi-groepen in die stad, wilde JanSietse aan de hand van interviews met vertegenwoordigers van meerdere soefi-groeperingen in Nederland, een boek ‘Wervelende Overgave (Soefi’s in Nederland)’ gaan samenstellen. Het interview met mij vond plaats op 12 mei 2019 in het soeficentrum, Anna Paulownastraat te Den Haag. Omdat het proces vertraging had opgelopen door de Corona pandemie, heb ik op zijn verzoek publicatie op Roemivandaag.nl nog een jaar uitgesteld. Dit jaar (6 februari 2021) overleed onze dierbare vriend Ameen Carp, van 1960 tot 2016 centrumleider van het soeficentrum Anna Paulowstraat. Daarom wilde ik deze publicatie, als eerbetoon aan hem, niet langer uitstellen.

JanSietse schrijft: “Sipko den Boer is enorm geraakt door de mystieke gedichten van de soefi Roemi. Op zijn website roemivandaag.nl staat het volgende. ‘Al vele jaren bestudeert hij de geschriften van Roemi en twintig jaar geleden besloot hij de teksten waaronder de didactische en lyrische gedichten en spirituele leringen van Roemi te vertalen. Een aantal hedendaagse mentoren op dit gebied die hem hierbij behulpzaam zijn geweest en geïnspireerd hebben zijn William Chittick, James Morris, Kabir Helminski, Franklin Lewis en Ibrahim Gamard. De afgelopen vijftien jaar heeft hij nauw samengewerkt met een professioneel team van vertalers, docenten, kunstenaars en vooral ook muzikanten om de verschillende elementen bij elkaar te brengen die nodig zijn om de muziek en beweging van Roemi’s poëzie tot uiting brengen.’ Tijdens een soefi klas over de Perzische dichters in Amsterdam leerde hij de Chinees-Amerikaanse Saki Lee kennen, waarmee hij later in het soefi kamp in Zwitserland is gehuwd. Het huwelijk werd in de Alpen ingezegend door Vilayat Khan, de zoon van Inayat Khan. Saki is murshida bij de Inayati soefi-orde, die een afdeling in Nederland/België heeft. Ik ontmoette beiden in de zomer van 2019.”

Biografie

Sipko vertelde mij dat hij hervormd protestants is opgevoed, maar dat hij direct al vragen had bij het godsbeeld van zijn jeugd: God zou toch niet alleen voor de hervormden zijn? Toen hij achter in de twintig was, na een persoonlijke crisis, begon zijn zoektocht bij het soefi centrum in Den Haag. Hij wordt geraakt door de leringen van Inayat Khan en zijn verwijzingen naar Perzische soefi dichters zoals Roemi. Met een aantal adressen op zak van Ameen Carp (zie foto), uitgever en soefi, gaat hij op reis naar Turkije op zoek naar sporen van soefisme in Istanboel, Adiyaman, Sanliurfa en Konya. Geïnspireerd door deze reis maakt hij na terugkomst contact met islamitische soefi’s in Nederland. Hij wordt door Naqshbandi-Haqqani soefi’s liefdevol opgenomen in de islamitische geloofsgemeenschap. Dit was voor hem een tijd om de islamitische waarden en geloofspraktijk van binnen uit te leren kennen. Toch voelt hij zich daar niet helemaal thuis, omdat de nadruk vooral ligt op het strikt volgen van de orthodoxe islamitische geloofspraktijk, en er weinig ruimte is voor de heterodoxie en eigenwijsheid van de mystieke islam.

Dan komt Sipko in contact met de Mevlevi soefiorde via een Amerikaanse leerling van Suleyman Dede (1904-1985), een Mevlevi oudste uit Konya. Hoewel hij een voorliefde heeft voor de muziek van de Mevlevi’s krijgt hij als leerling de opdracht het ritueel van het biddend wervelen te beoefenen, en het spirituele leerdicht van Roemi, de Masnawi, te bestuderen. Hij raakt geboeid door de inhoud, de muziek en de derwisj dansen. Op een TV fragment van de moslimomroep is de wervelende Sipko den Boer te zien. Het wervelen vereist wel training om niet duizelig te worden, maar hij vindt het een prachtige spirituele dans waarbij de heilige naam Allah bij iedere draai wordt herinnerd.

De Mevlevi soefiorde, gesticht door de zoon van Roemi, Sultan Veled, was eeuwen later na het verbod op soefi-orden uiteengevallen. Celaleddin Celebi (1926-1996) 32^ste opvolger in de lijn van Roemi heeft een herstelpoging verricht in de vorm van de internationale Mevlana Foundation. Helminski is sjeik van de Mevlevi soefiorde, en woont in Amerika en draagt het soefisme uit in boeken, workshops en muziek. Hij vormt samen met zijn vrouw Camille Adams Helminski de directie van de Threshold Society.

Sipko den Boer wordt de vertegenwoordiger (chalifeh) van Threshold Society in Nederland. Sipko vertaalt verschillende boeken van de Threshold Society zoals Levend Soefisme (2004) en Het wetende hart (2002). De ontwikkelingen binnen deze soefiorde begonnen hem echter tegen te staan toen daar, door buitenlandse invloeden (geldschieters), de islamitische geloofspraktijk meer op de voorgrond kwam te staan.  ‘Als iemand lang in een groep of organisatie zit, gaat dat iets doen met het ego (door de identificatie met de rol die wordt vervuld). Soefisme gaat juist om het loslaten van het ego en om eenwording met het goddelijke’.  ‘Leiderschap kan wel nodig zijn, maar het moet niet beheerst worden door angst, schuld, regels, toezicht, eenzijdigheid van bestuur. Leiderschap hoort uit te gaan van talenten, vrijgevigheid, over­vloed, sociale samen­hang, eigen verantwoordelijkheid, gemeenschapszin en betrokken­heid’. Toen de Threshold Society in 2010 een bedevaarttocht naar Saoedi Arabië  organiseerde trad Sipko terug als vertegenwoordiger van Threshold Society. Het was voor hem geen makkelijk opgave om zich los te maken uit deze groep, maar het beoefenen van muziek heeft hem hierbij enorm geholpen. ‘Als je breekt met je soefivrienden en je leraar, word je eerst op jezelf teruggeworpen, maar het maakt je uiteindelijk weer vrij.’
Sipko den Boer raakt door zijn vrouw Saki Lee in Nederland meer betrokken bij vrienden van de Inayati soefi-orde. Deze orde heeft veel gemeen met de internationale soefibeweging omdat zij beide voortkomen uit de initiatieven van Inayat Khan. Daarnaast heeft hij een doorlopend project Music of Life waarin hij maandelijks op de zondagmiddag met zijn partner benefietconcerten organiseert met als doel ‘het ontwaken van het bewustzijn voor diversiteit; dat we met elkaar verbonden zijn, voorbij de grenzen van ras, sociale klasse, cultuur, religie en het ego. Het is onze wens door muziek en artistieke expressie inspiratie, verbinding en empathie in de wereld te brengen.’

De levensloop van Sipko den Boer toont dat soefi-zijn een pad is, voor hem van Hervormd Protestants via de moslim Mevlevi soefiorde naar onafhankelijk soefi denker nu. Sipko den Boer is geregistreerd sociaal-agoog en werkt als professioneel mentor. Naast het vertalen, muziek maken, koken, tuinieren en schrijven, werkt hij als zelfstandige in zijn eigen praktijk voor mentorschap. Het is voor hem in zijn werk belangrijk te kunnen putten uit een eeuwigdurende bron van wijsheid.

Bijeenkomsten

Op 12 mei 2019 heb ik een meditatiebijeenkomst bijgewoond die door zijn vrouw Saki Lee werd geleid. De bijeenkomst vond plaats in het gebouw van de internationale soefibeweging in Den Haag, vlak bij het Vredespaleis. Boven de ingang staat het soefisymbool met het hart in het midden.
Aanwezig waren 9 vrouwen en 2 mannen. Allen zitten in een kring die wordt aangepast als iemand later binnenkomt. Saki legt uit dat de bedoeling van de meditatie is om nader te komen tot de eenheid van bestaan. Zij begint met stilte en zingt dan een lied over de bron van leven, moeder Aarde. Ze begeleid zichzelf op een gitaar. Zij verwijst lachend naar Moederdag en het feit dat wij met elkaar verbonden zijn omdat iedereen een moeder heeft.  Momenten van stilte worden afgewisseld met ademhalingsoefeningen en gezang. Ze nodigt ons uit om mee te zingen met:

• De aanroeping: Tot de Ene, de volmaaktheid van liefde, harmonie en schoonheid. Het Enige Wezen, verenigd met alle verlichte zielen die de belichaming vormen van de Meester, de geest van leiding.
• God is Liefde, de Geliefde en Degene die Liefheeft (Ishq Allah Mah’bud Allah)
• Zeg: Hij God is Een (Qul Huwa ‘llahu Ahad)
• Allahu (de innerlijke klank van God). Dit is vooral een ademhalingsoefening waarbij het hoofd naar rechts en links wordt gedraaid.

Deze teksten worden als een dhikr of zhikr minuten lang herhaald. Saki nodigt de kring enkele keren uit om elkaar een hand te geven om zo een cirkel van eenheid te vormen. Ze nodigt  ook uit om bepaalde gebaren te volgen, zoals de rechter hand op het voorhoofd, rechter schouder, linker schouder en op het hart. Het hart heeft een centrale plaats in het logo bij de Inayati soefi-orde.

Na de meditatie is er een vertelling door de Nederlandse Iraniër Sahand Sahebdivani uit het Perzische boek der koningen. Sahand was in 2014 verteller van het jaar. Fantastische muzikale begeleiding op de qanun door Anastasis Sarakatsanos. Dit past helemaal in het doel van het project Music of Life : ‘het ontwaken van het bewustzijn dat we met elkaar verbonden zijn, voorbij de grenzen van ras, sociale klasse, cultuur, religie en het ego’. De bijeenkomst wordt besloten met een gezamelijke vegetarische maaltijd die door deelnemers is meegebracht en samen wordt gedeeld (potluck diner).

Soefi overtuiging

Het soefisme voor Sipko den Boer komt overeen met de beschrijving in Levend Soefisme. ‘Als er iets is wat het soefisme als de belangrijkste waarheid erkent, is het wel dat we niet van het goddelijke gescheiden zijn — de eenheid van Zijn. Wij leven in een tijd waarin de betekenis van deze waarheid steeds meer tot uiting komt: gevoelsmatig omdat onze wereld door de verregaande mogelijkheden tot communicatie en mobiliteit steeds kleiner wordt en intellectueel door de ontwikkelingen in de moderne fysica. Wij zijn één: één volk, één ecologie, één universum, één wezen. Als er één waarheid is die die naam verdient, dan is het wel dat we onlosmakelijk deel uitmaken van de waarheid en er niet van gescheiden zijn. Als dit tot ons doordringt, heeft dat invloed op de manier waarop we in het leven staan en hoe we onszelf zien. Bij soefisme gaat het erom dat we ons in beweging laten zetten door de stroom van liefde die door heel het leven gaat, de eenheid achter de vormen.

Als er één methode is die in het soefisme centraal staat, dan is het wel het tot ontwikkeling brengen van tegenwoordigheid en liefde. Alleen tegenwoordigheid kan ons wekken uit onze verslaafdheid aan de wereld en wat we voelen en denken en alleen de kosmische liefde kan het goddelijke bevatten. Liefde stelt de hoogste functie van het intellect in werking, want zonder liefde wordt er — of het nu in spiritueel, kunstzinnig, maatschappelijk of wetenschappelijk opzicht is — niets groots bereikt.’

Zijn relatie tot de islam was vroeger hechter, hij volgde b.v. de ramadan. Nu doet hij dat niet meer omdat het vasten volgens hem een manier is om tot de eenheid te komen en geen doel op zich moet worden. Ook speelde een rol dat zijn vrouw vond dat hij zo chagrijnig werd tijdens het vasten. Over de relatie tussen soefisme en islam is hij het eens met Helminski die zegt: ‘Zo heb je enerzijds mensen die zeggen dat er geen sprake kan zijn van echt soefisme zonder waardering voor en beoefening van de grondbeginselen van de islam, terwijl er anderen zijn die de islamitische wortels van het soefisme min of meer negeren en zich baseren op soefi’s verder bij de bron vandaan, die zich al dan niet hadden losgemaakt van uitgesproken islamitische leringen. Volgens mij zijn het waarderen en begrijpen van de Koran, de uitspraken van Mohammed en het traditionele soefisme voor de reiziger op het soefi-pad van onschatbare waarde.’ Dat is anders dan b.v. de Naqshbandi-Haqqani soefi-orde die uitgaat van  onvoorwaardelijke overgave aan Allah en de profeet Mohammed en rituele gebeden. Volgens Sipko is een gebed met aandacht meer waard dan 100 rituele gebeden.

De bezoeken aan de tombes van Roemi en Sjams van Tabriz in Konya en pas later aan de dergah van Inayat Khan in Delhi waren voor hem diepe, reflectieve ervaringen waarin de spirituele band bevestigd werd en het geheim van het pad zoals het zich aandient kenbaar werd.

Het is nooit zover gekomen dat hij deze diepe ervaringen kon delen met zijn protestants christelijke familie. ‘Hoewel de kerk en de dagelijkse geloofspraktijk al lang niet meer in het middelpunt staan, houdt men zich liever vast aan eigen opvattingen. Zeker vier ooms (één oom van moeders kant) én opa van vaders kant waren van beroep predikant. Op het Internet ontdekte ik onlangs dat opa een aantal boeken schreef onder het pseudoniem D.I.A. Gnosis en onder eigen naam — Ds. L.S. (Lieven Stoffel) den Boer — verschenen titels als Onderweg naar de bruiloft en Een band ontknoopt en vastgemaakt. Bij het overlijden van vader (6 februari 2021) hoorde ik in een speech dat opa behoorde tot een bevindelijke, calvinistische stroming van het christelijke geloof, waarbij de nadruk ligt op de persoonlijke beleving van de geloofsleer, en tegelijkertijd doortrokken is van moralisme en dogmatisme, dat — als men zich dit maar voldoende heeft geïnternaliseerd  — vanuit een keurslijf, de mens van binnenuit bestuurt. Het zou heel goed kunnen dat de kinderen van opa opgroeiden met het benauwende gevoel dat je niet kunt ontsnappen aan het alziende oog van een strenge God. De behoefte om daar wel aan te ontsnappen zal daardoor niet minder zijn geweest. Tijdens de uitvaart van vader werd een psalm van David (ps.139) gelezen dat hij zelf had uitgekozen voor de dienst. De eerste verzen gaan zo: ‘Heer u kent mij, u doorgrond mij, u weet het als ik zit of sta, u doorziet van verre mijn gedachten, ga ik op weg of rust ik uit, u merkt het op, met al mijn wegen bent u vertrouwd […’]. Met andere woorden, de discreet verborgene begeleidt je door het duister naar het licht. Voor mij staat het persoonlijk beleven van spiritualiteit voorop, zolang dit je maar in verbinding brengt met je diepere kern, je levensweg, het ecosysteem en de mensen om je heen. Het is belangrijk dat je je eigen spiritualiteit door verwondering naar dat hervonden licht kunt vormgeven. ‘Alles wordt in beweging gezet door liefde […]’ Het psalm van David doet mij denken aan een passage uit Roemi’s Masnawi I, 1509 e.v.: ‘Als we onwetend zijn, is dat zijn kerker en als we tot kennis komen, is dat zijn paleis. Als we in slaap vallen, zijn we zijn dronkaards en als we ontwaken, zijn we in zijn hand […]. Een bemoedigende, verzoenende en troostvolle boodschap.
Sipko komt op jonge leeftijd in aanraking met allerlei vormen van spiritualiteit, geloof en levensbeschouwing en is een eigen soefipad gegaan.

Sociale betrokkenheid

De Inayati soefi-orde is betrokken  bij een sociaal project voor de armen in Delhi , India. Dit project was opgezet door Pir Vilayat Inayat Khan (oudste zoon van Inayat Khan) en wordt gesteund door Nederland. Het project omvat onderwijs, gezondheidszorg en training van vaardigheden voor vrouwen om een zelfstandig in hun onderhoud te voorzien.

Boeken

Onder de boeken die Sipko vertaald heeft zijn bloemlezingen uit Roemi’s leerdicht de Masnawi, zijn bundel met kwatrijnen en oden, Diwan-e Sjams en mystieke poëzie in een dagboek dagboek Roemi, van dag tot dag.
Verder nog vertalingen van de leraar van Roemi, Sjams van Tabriz en de Perzische dichter Hafez.
De oorspronkelijke uitgever Synthese is in 2012 failliet verklaard, de herdrukken komen nu via Melinda uitgevers.

Het boek Levend Soefisme van Helminski heeft hoofdstukken met titels als: de tegenwoordigheid, de kracht van zijn, het essentiële zelf, van binnen luisteren, sterven vóór je sterft, en we worden wat we liefhebben. Tegenwoordigheid is het punt waar de wereld van de zintuigen en die van de geest elkaar raken. Jack Kornfield, trainer in mindfulness, noemt dit boek ‘A heartfelt modern illumination of the Sufi path, filled with the fragrance of the ancients.’

Samenvattend is Sipko den Boer een toegewijde Nederlandse soefi geworden na een protestantse opvoeding. Hij is actief met schrijven en vertalen (Roemi, Sjams en Hafez), het maken van muziek, het geven van voordrachten en het uitvoeren van de wervelende dans. Zijn opvattingen over soefisme liggen dichtbij de internationale Inayati soefibeweging.