Het boek van de soefi
bestaat niet uit inkt en letters —
het is slechts een hart
zo wit als sneeuw.
Helminski’s bijzondere boek Levend Soefisme is onlangs opnieuw verschenen. Een belangrijk boek, omdat het op heldere wijze een licht werpt op wat soefisme in het dagelijkse leven voor ons kan betekenen. De rol van spiritualiteit in deze wereld is ons wakker te schudden uit ons zelfzuchtige egoïsme, zodat we ons open blijven stellen voor de diepere betekenissen en onze spirituele aard indachtig te zijn. Het is een uitnodiging tot zingeving en welzijn. Vanuit het standpunt van de soefi gaat het er niet om ergens in te moeten geloven, maar om het herkennen en klaar staan voor datgene waar het leven ons voor stelt, om zo het goddelijke in onszelf en de ander aan het licht te brengen. Daarom vereist het soefisme dat we het in elk tijdperk opnieuw formuleren. In onze tijd leert het ons de innerlijke tirannie van eigenbelang en voorliefde te overwinnen, het leert ons op een onbaatzuchtige manier dienstbaar te zijn.
Soefisme heeft meer te maken met ervaring en een manier van leven dan met een leer of geloofsstelsel. Het is een verlichtingstraditie van alle tijden die steeds opnieuw de essentie van de waarheid overbrengt. Je moet traditie hier opvatten als iets vitaals en dynamisch. De uiting ervan beperkt zich niet tot religieuze en culturele vormen uit het verleden. De waarheid van het soefisme vereist dat we het in elk tijdperk opnieuw formuleren.
Dit betekent niet dat het soefisme datgene waar het voor staat ondergeschikt maakt aan een halsstarrig materialistische samenleving. Het is en blijft een kritiek op het wereldse denken — al datgene waardoor we de goddelijke werkelijkheid vergeten. Het is en moet een weg zijn die ons leidt uit het labyrint van een materialistische cultuur die bankroet is. Maar het is bovenal een uitnodiging tot zingeving en welzijn.
Het soefisme zoals wij dat kennen ontwikkelde zich binnen de culturele matrix van de islam. De islamitische openbaring werd gezien als de laatste uiting van de wezenlijke boodschap die door de profeten van alle tijden tot ons is gekomen. De Koran erkent dat er 120,000 profeten of boodschappers zijn geweest die ons wakker moesten schudden uit ons zelfzuchtige egoïsme en ons moesten herinneren aan onze spirituele aard. De Koran bevestigde de geldigheid van eerdere openbaringen, maar zei ook dat de oorspronkelijke boodschap mettertijd vaak vervormd was geraakt.
Dat het soefisme universeel beweerd te zijn berust op de algemeen gangbare erkenning dat er maar één God is, de God van alle mensen en alle echte religies. Het soefisme gaat uit van de wijsheid zoals die verwezenlijkt is door de grote profeten -– waarbij Jezus, Mozes, David, Salomo, Abraham en anderen expliciet en alle verlichte wezens uit welke cultuur dan ook impliciet genoemd worden.
Er bestaan in de huidige westerse wereld verschillende groeperingen die als soefisme te boek staan. Zo heb je enerzijds mensen die zeggen dat er geen sprake kan zijn van echt soefisme zonder waardering voor en beoefening van de grondbeginselen van de islam, terwijl er anderen zijn die de islamitische wortels van het soefisme min of meer negeren en zich baseren op soefi’s verder bij de bron vandaan, die zich al dan niet hadden losgemaakt van uitgesproken islamitische leringen. Verder heb je mensen die de essentie én de vorm van het soefisme aanvaarden terwijl er anderen zijn die alleen de essentie aanvaarden maar de vorm niet. Volgens mij zijn het waarderen en begrijpen van de Koran, de uitspraken van Mohammed en het traditionele soefisme voor de reiziger op het soefi-pad van onschatbare waarde.
Geplaatst in zijn historische context, stond het soefisme niet los van de essentie van de islam. Al zijn leraren kwamen tot verlichting door een keten van overlevering die terugvoert op Mohammed. Hoewel ze het misschien lang niet altijd eens waren met de manier waarop de islam geïnterpreteerd werd, stelden ze de wezenlijke geldigheid van de openbaringen in de Koran nooit ter discussie en waren ze geen fundamentalisten in die zin dat ze in hun interpretatie van die openbaring star waren of andere geloven in diskrediet brachten. Zij vertegenwoordigden meestal het hoogste wat in de islamitische cultuur bereikt is en waren een bron van tolerantie en gematigdheid.
Gedurende meer dan veertien eeuwen heeft het vrijzinnige soefisme een overweldigende hoeveelheid geschriften opgeleverd die hun gelijke niet kennen. Op de een of andere manier vormden de grondbeginselen van de Koran en de moed en rechtschapenheid van Mohammed en zijn metgezellen een drijvende kracht die een spiritualiteit van liefde mogelijk maakten waardoor het bewustzijn zich volledig kon ontplooien. Wie vandaag de dag het soefi-pad volgt is de erfgenaam van een oneindige schat aan wijsheid en literatuur.
Het soefisme is organisch gegroeid als een boom met vele takken met Mohammed als de wortel. De oorzaak van de vertakking was meestal dat er een verlichte leraar opstond wiens methoden en bijdragen aan de leer voldoende waren om een nieuwe vertakking en verdere groei te bewerkstelligen. Die takken zien elkaar over het algemeen niet als rivalen. In sommige gevallen kan een soefi zelfs in meerdere takken zijn ingewijd en zodoende de zegen — baraka — en kennis van bepaalde ordes ontvangen.
Er is maar weinig ruimte voor cultvorming in het werk van soefi’s. Zo kunnen soefi’s uit een bepaalde orde bijvoorbeeld de bijeenkomsten van een andere orde bijwonen. Zelfs het charisma van een bepaalde leraar wordt altijd gezien vanuit het perspectief dat dit een gave is die geheel toebehoort aan God. Charisma is in zoverre waardevol dat het de harten van leerlingen verbindt met een mens die de waarheid van een leer vertegenwoordigt, maar er zijn talloze voorzorgsmaatregelen ingebouwd om iedereen eraan te herinneren dat persoonsverheerlijking en overdreven trots op de groep waartoe je behoort een grote zonde zijn, een vorm van afgoderij.
Als er één methode is die in het soefisme centraal staat, dan is het wel het tot ontwikkeling brengen van tegenwoordigheid en liefde. Alleen tegenwoordigheid kan ons wekken uit onze verslaafdheid aan de wereld en wat we voelen en denken en alleen de kosmische liefde kan het goddelijke bevatten. Liefde stelt de hoogste functie van het intellect in werking, want zonder liefde wordt er — of het nu in spiritueel, kunstzinnig, maatschappelijk of wetenschappelijk opzicht is — niets groots bereikt.
Soefisme wordt gekenmerkt door minnaarschap. Minnaars zijn mensen die zijn gezuiverd door de liefde, ze zijn verlost van zichzelf, ze hebben geen eigenschappen meer en zijn geheel gericht op de Geliefde. Dat wil zeggen dat soefi’s niet de gevangenen zijn van een eigenschap die ze zelf zouden bezitten, want ze zijn ervan doordrongen dat alles wat ze zijn en bezitten toebehoort aan de Bron. Sjebli, een soefi uit de negende eeuw, zei: `Een soefi ziet in de twee werelden niets dan God.’
Dit boek gaat over een bepaald aspect van het soefisme: tegenwoordigheid en hoe je die kunt ontwikkelen en gebruiken om je essentiële eigenschappen te wekken. Aboe Mohammed Moerta’isj zei: `Een soefi is iemand wiens gedachten gelijke tred houden met zijn voetstappen, met andere woorden, hij is volkomen aanwezig — zijn ziel is waar zijn lichaam is, zijn lichaam is waar zijn ziel is en zijn ziel is waar zijn voeten zijn. Dit is het teken van tegenwoordigheid zonder afwezigheid. Anderen daarentegen zeggen: “Hij is zo afwezig als het hemzelf betreft maar zo aanwezig als wat als het God betreft.” Maar dat is niet zo: hij is er helemaal bij, of het nu om hemzelf of om God gaat.’
We leven in een cultuur die is aangeduid als materialistisch, vervreemdend, overdreven individualistisch, narcistisch, en die toch bol staat van angst, schaamte en schuldgevoel. Vanuit het oogpunt van de soefi gaat de huidige mens gebukt onder de grootste tirannie die er is, de tirannie van het ego. Wij aanbidden ontelbare afgoden, maar in wezen is dat niets anders dan het ego.
Het menselijk ego kent allerlei manieren om zich de zuiverste spirituele waarden toe te eigenen. Een echte soefi maakt geen aanspraak op een goede eigenschap of de waarheid, maar leidt een leven van tegenwoordigheid en onbaatzuchtige liefde. Wat we geloven is minder belangrijk dan de manier waarop we leven. Als de dingen waarin je gelooft ertoe leiden dat je je afsluit en anderen buitensluit, dat je een geweldige hoge dunk hebt van jezelf en fanatiek wordt, dan is dat een probleem dat voortkomt uit de ijdelheid van degene die dat gelooft. Als de remedie erger is dan de kwaal, is er een remedie nodig die de ziekte bij de wortel aanpakt.
Het idee van liefdevolle tegenwoordigheid is de meest fundamentele remedie tegen het heersende materialisme, het egoïsme en de onbewustheid van onze tijd. Omdat we zo geobsedeerd zijn door het onechte zelf, omdat we God de rug toegekeerd hebben, hebben we ook ons essentiële zelf, onze goddelijke vonk verloren. Doordat we God zijn vergeten, zijn we onszelf vergeten. God indachtig zijn is het begin van weten wie je zelf bent.
Meer informatie en bestellingen: info@roemivandaag.nl