In het volgende verhaal wijst Roemi op een vorm van kennis die je leven kan veranderen en telkens weer opnieuw zin en betekenis aan je leven geeft. Hij plaats de esoterische, verborgen, innerlijke kennis (Ilm al batin) van de onderzoeker (mohaqqiq) tegenover die van blinde volgeling (moqalid). De eerste vorm van kennis is doorleefd en de tweede bestaat voornamelijk uit napraterij. Aangezien het hart door deze laatste vorm van kennis niet bereikt wordt, zal het uiteindelijk ook geen verandering in het leven van de persoon teweeg brengen. Gangbare kennis beperkt zich tot tijd en plaats, terwijl het bij innerlijke kennis gaat om het uitwissen (fana) van het dwangmatige zelf en de verbinding met de scheppende kracht van het universum.
Gangbare kennis is te koop.
Vindt ze een koper,
dan gloeit ze
van verrukking.
De koper van ware kennis
is God —
zijn markt is zo prachtig.
De eigenaar van echte kennis
heeft zijn lippen gesloten
en gaat volkomen op
in zijn handel —
er komt geen einde
aan het kopen
want, God heeft gekocht.
M. II:3265‑3267
Eens stapte een linguïst in een boot. Hij wendde zich met een zelfvoldane houding tot de veerman en vroeg:
‘Heb je ooit de grammatica (nahw) bestudeerd?’
‘Nee’, antwoordde de veerman.
‘Dan heb je je halve leven verkwist’, zei de linguïst.
Daarop voelde de veerman zich erg terneergeslagen, maar hij zei voor het moment maar niets. Op dat ogenblik wierp de wind de boot in een draaikolk. De veerman riep tegen de linguïst:
‘Kunt u zwemmen?’
‘Nee, welsprekende, knappe kerel.’
‘In dat geval, meneer de linguïst’, antwoordde de veerman, ‘hebt u uw hele leven verkwist, want de boot zinkt in dit soort draaikolken.’
Je kunt in jouw tijd de grootste geleerde zijn ter wereld zijn, maar bedenk wel, m’n vriend, dat de wereld voorbijgaat – en de tijd verstrijkt!
M. I, 112 e.v.
Uit: Honderd verhalen uit de Masnavi van Roemi
Uitg. Panta Rhei, Katwijk aan Zee, 2001
Noot:
Veel mensen benaderen de islam op een manier die als nahwi bekend staat. Ze houden zich strikt aan de regels en volgen precies alle voorschriften en instructies naar de letter van de wet. Roemi verwijst met het begrip nahwi naar de buitenkant, de uiterlijke vorm van de islam.