Roemi snijdt middels dit verhaal het thema aan dat we in een omgekeerde wereld leven, waarin zij die de waarheid kennen door egoïstische gekken worden opgesloten in een psychiatrisch ziekenhuis.
Zoe’l-noen al-Misri (796-859) was een soefi-heilige uit Egypte, die bekend stond om zijn kennis van het hart (ma’arif=intuïtieve kennis). In de westerse wereld wordt dit ook wel gnosis genoemd. Er wordt van hem gezegd dat hij Egyptische hiërogliefen wist te ontcijferen en het mysterie daarvan doorgrondde. Een van zijn leerlingen — Sahl al Toestari — schreef een mystieke tafsir (koranuitleg) die nog steeds zeer geliefd is onder soefi’s.
Zoe ‘l-Noen, de Egyptenaar, werd overvallen door een vreemde agitatie, een onverklaarbare waanzin. Hij was zo gestoord dat de bitterheid ervan zelfs de hemelbewoners aangreep. Zijn omgeving kon zijn gekte niet aan, het was een belediging voor hun formele godsdienst. Toen het vuur de baard van het gepeupel zengde, wierpen ze zich op hem, bonden hen aan handen en voeten en sleurden hem naar de gevangenis. Een diepere bedoeling De enige uitwegEen verhaal over ware vriendschap
Waaraan herken je echte vrienden?
Pijn is hun even dierbaar als het leven.
Een vriend is als goud.
Moeilijkheden zijn als vuur.
Puur goud schept behagen in het vuur.
Zoe ‘l-Noens vrienden haastten zich daarheen om hem te vragen wat er aan de hand was. Ze hadden er zo hun eigen ideeën over en zeiden: ‘Hij heeft er waarschijnlijk een bedoeling mee. Er ligt vast een diepe wijsheid aan ten grondslag. Hij is immers een toonbeeld, een stralend voorbeeld van onze godsdienst. Zijn geest is zo diep als de zee, hij laat zich heus niet door waanzin tot dwaasheid verleiden God verhoede dat de maneglans van zo’n verheven man wordt verduisterd door de wolk van krankzinnigheid.
Hij heeft zich teruggetrokken in de waanzin om te ontkomen aan de pesterijen van het volk, hij is gek geworden door de onbeschaamdheid van mensen met zogenaamd gezond verstand. Hij is bewust gevlucht in krankzinnigheid omdat hij zich schaamde over het domme, doffe, dierlijke intellect. ‘laat ze me maar vastbinden’, moet hij hebben gedacht, laat ze me maar geselen met een koeienstaart. Dat brengt me geluk zoals de man die vermoord was weer tot leven werd gewekt door de koe van Mozes.’
‘Halt, wie zijn jullie’, riep Zoe ‘l-Noen toen ze dichterbij kwamen. ‘Uw vrienden’, antwoorden ze vol respect. ‘Wij komen hier in alle
eerbied naar toe om te vragen hoe het met u is. Hoe gaat het met u, zee van veelvuldig inzicht? Waarom bezoedelt u uw intelligentie door net te doen of u gek bent? Stijgt de rook van het badhuis zover op dat ze de zon verduistert? Heeft de legendarische vogel simoerg last van een raaf? Onthoud ons de waarheid niet. Vertel ons wat er gaande is. Wij houden van u. Doe ons dit niet aan. Breng de mensen die om u geven niet door geveinsd en bedrog op een dwaalspoor.
Deel uw geheim met ons, o vorst, verberg uw gelaat niet achter de wolken, o maan! Wij houden van u, wij zijn oprecht, ons hart bloedt om u en wij hebben onze hoop op u gevestigd in deze en de volgende ‘wereld. Daarop begon hij te razen, te tieren en te vloeken.
Een vriend is als goud
Hij mompelde en brabbelde als een gek die wartaal uitslaat. Hij sprong op en begon met stenen en stokken te gooien en zij wisten niet hoe snel ze zich uit de voeten moesten maken uit angst dat hij hen zou raken. Toen barstte hij in schaterlachten uit en schudde zijn hoofd. ‘Het ijdel gepoch van zogenaamde vrienden!, Riep hij. ‘Zijn dat vrienden? Laat naar je kijken! Ik merk niets van jullie vriendschap. Pijn is de kern en vriendschap de bolster. Het teken van ware vriendschap is vreugde en gelatenheid bij pijn, rampspoed en lijden. Een vriend is als goud en de pijn is als het vuur: zuiver goud verheugt zich als het zich in het hart van het vuur bevindt.
Roemi, M. II, 1386 e.v.