Elke cultuur gaat uit van een model van de werkelijkheid dat ze poneert als de waarheid. Het model is echter nooit de werkelijkheid zelf. Leren is betekenis geven aan en daardoor orde scheppen in de enorme hoeveelheid indrukken die voortdurend op ons afkomen. Door onze conditionering hoeven we ons niet telkens meer af te vragen: Wat is dat?, Wat moet ik doen?, Wat gaat er gebeuren? Wat zijn de spelregels? We weten het meeste al zonder dat we erbij stilstaan. Het zijn als het ware stilzwijgende afspraken die dienen als basis voor het dagelijks leven.
Vaak wordt ons een nieuw referentiekader aangereikt door een vreemdeling, een buitenstaander, met een onbevangen blik, want zo iemand is nog niet geïndoctrineerd door het gangbare wereldbeeld. Wat is een vreemdeling? Een vreemdeling is iemand met een ander referentiekader dan het algemeen geaccepteerde wereldse denken. De waarheid kan iemand die zich met een leugen tevreden stelt vreemd voorkomen. De zoeker op het spirituele pad moet zijn hele culturele conditionering en identificatie loslaten omdat de band met het zuivere zijn ons eerst tot vreemdelingen maakt, waarna we de gewoonheid zelve worden.
Alle deuren zijn gesloten behalve jouw deur.
Alleen een vreemdeling vindt de weg naar jouw deur.
O jij, vrijgevige, die luister en licht verspreidt,
zon, maan en sterren zijn jouw dienaren.
Dīwān-e Sjams-e Tabrīzī, Kwatrijn F. 1069
Onze waarneming wordt bepaald door wat we eerder geleerd hebben en verhindert dat we, althans in eerste instantie, nieuwe informatie opnemen. Een transformatieproces komt het meest tot uiting in de sociale rollen die we op ons nemen en in onze interactie met elkaar. De samenleving verandert en daarmee veranderen ook de vragen die we stellen. De oude manier van kijken en de oude antwoorden voldoen niet meer. Een veranderend wereldbeeld is op maatschappelijk gebied wat het doorbreken van het referentiekader is op individueel niveau. Bij een transformatieproces gaan we nieuwe betekenissen toekennen en verwerpen we deels wat we eerder hebben geleerd. Zo herscheppen we, bewust of onbewust, aspecten van de cultuur waarvan we deel uitmaken.
Uit: Waar twee oceanen samenkomen
Uitg. Synthese, Rotterdam 2007
